به گزارش  پایگاه مردمی ارتش   به نقل از دفاع پرس: از سال ۱۹۱۵ که نخستین تانک به نام «لیتل ویلی» (Little Willie) توسط انگلیسی‌ها طراحی و به‌کار گرفته شد، اهمیت تانک درصحنهٔ نبرد روزبه‌روز افزایش یافت. جنگ جهانی دوم تحت تأثیر راهبرد نظامی آلمانی‌ها، توان طراحی و توسعه تانک و خودروهای زرهی و نظامی را تسریع بخشید. توسعه این خودروها باعث گسترش جنگ‌افزارهای ضد زره شد.

 

دربارهٔ «جنگ‌افزارهای ضد زره» ذکر این نکته ضروری است که نخست از عبارت «ضد تانک» برای این جنگ‌افزارها استفاده شد که به طور مشخص برای انهدام تانک‌ها طراحی شدند. ولی درگیری‌ها توسعه یافت و نیروهای مکانیزه از طیف گسترده‌تری از خودروهای نظامی و زرهی استفاده کردند، خودروهای شناسایی، نظامی سبک، تفربرها و انواع تانک‌های سبک و سنگین. بنابراین برای جنگ‌افزارهایی که توان نابودی انواع خودروهای زرهی و نظامی را داشتند، عبارت «ضد زره» تا حدودی کامل‌تر از ضد تانک بود.
ولی امروز کاربرد جنگ‌افزارهای ضد زره، تنها منحصر به انهدام خودروهای زهری و نظامی نشده و به‌عنوان یک جنگ‌افزار چندمنظوره، امکان نابودی اهداف مختلف همچون انواع تأسیسات و سازه‌های مهندسی، مراکز فرماندهی، سنگرهای تجمع نیرو و حتی قایق‌ها و بالگردها را داراست.

ضد زره‌ها در جنگ جهانی دوم

 

توپ‌های ضدتانک، تا پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵، نقش چشمگیری به عنوان جنگ‌افزار ضد زره ایفا کردند. جنگ‌افزارهای بزرگی که نیازمند چند خدمه و یک خودرو پرقدرت برای جابجایی بودند. سنگینی و کندی در شرایط صحنه نبرد، از عیب‌های اصلی این توپ‌ها بودند. افزون بر این هیچ تضمینی در انهدام هدف با نخستین شلیک توپ وجود نداشت.

 

مشکلات به‌کارگیری توپ‌ها برای پیاده‌نظام در جنگ جهانی دوم موجب شد که فناوری راکت‌های ضد زره، آینده قابل قبول‌تری برای درگیری با اهداف زرهی وعده دهد. از این روز دولت‌ها و شرکت‌های بسیاری توجه خود را به راکت‌های ضد زره معطوف ساختند.

 

نخستین نمونه راکت‌های ضد زره که از روی شانه شلیک می‌شدند، در طی جنگ جهانی دوم توسعه‌یافته و در طی دهه ۱۹۵۰ میلادی گسترش و تکامل پیدا کردند.

 

راکت‌ها قادر به نفوذ به حدود ۱۰۰ میلی‌متر زره بودند که از آن جمله می‌توان به خانواده راکت‌های ضد تانک آلمانی پانزرفوست، راکت‌انداز آمریکایی بازوکا و راکت‌های ضدتانک روسی آرپی‌جی اشاره کرد.

 

 

اما در طول جنگ، مشخص شد سرباز به جنگ‌افزاری نیاز دارد که توان درگیری و انهدام بالا و امکان انهدام هدف با یک شلیک را داشته باشد. برآورده کردن این نیازها به پیدایش موشک هدایت‌شونده (Guided Missle) ضد زره منجر شد. وجه تمایز موشک هدایت‌شونده با جنگ‌افزارهای ضد زره پیشین، از هدایت‌پذیر بودن آن ناشی می‌شود که احتمال اصابت به اهداف با یک شلیک را افزایش دهد.

 

همچنین با توجه به ساختار موشک‌های هدایت‌شونده، این جنگ‌افزارها برد و قدرت تخریب بیشتری دارند. می‌توان گفت موشک‌های هدایت‌شونده تنها جنگ‌افزارهایی هستند که امکان انهدام تانک‌های پیشرفته را داشته و از زمان پیدایش، بزرگ‌ترین تهدید برای تانک‌ها در صحنه نبرد بوده‌اند.

 

در دوران پس از جنگ جهانی دوم، موشک ضد تانک زمین‌پایه ایکس-۷ که توسط آلمان‌ها ساخته شده بود، تأثیر شگرفی بر نگرش طراحی اندیشمندان نظامی بر جای گذاشت. موشک‌های اس‌اس-۱۰ و اس‌اس-۱۱ فرانسه، موشک «کبری» محصول آلمان غربی و موشک معروف روسی «مالیوتکا» محصول این دوران است.

 

در طی دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی، موشک‌هایی طراحی و تولید شدند که توانایی نفوذ بیشتری داشته و از هدایت پیشرفته‌تری بهره می‌برند و هنوز در سطح ارتش‌های جهان به‌طور گسترده استفاده می‌شوند. از این دسته از جنگ‌افزارها می‌توان به موشک‌های آمریکایی «دراگون»، «تاو» و انواع فرانسوی «میلان» و «اریکس» و انواع مختلف روسی اشاره کرد.

 

هم‌اکنون موشک‌های هدایت‌شونده، پیشرفت چشمگیری کرده‌اند، به‌گونه‌ای که از دهه ۱۹۹۰ به بعد شاهد ارائه موشک‌هایی با ویژگی‌های برتز همچون توانایی «شلیک کن و فراموش کن» (Fire and Forget) هستیم.

 

امروزه موشک‌های ضد زره با مدنظر قرار دادن چند فاکتور اساسی، همچون پاک‌سازی زره واکنشگر و افزایش توان نفوذ سر جنگی اصلی، افزایش برد و چابکی سامانه، وزنه شرایط را به نفع خود تغییر داده‌اند. به‌گونه‌ای که بیشتر تانک‌های توان مقاومت در مقابل موشک‌های ضد زره شناخته شده را (که هم‌اکنون در اختیار تمام نظامیان جهان است) ندارند.
 

در واقع تنها تانک‌های کم تعداد متعلق به چند کشور محدود است که حفاظت زرهی آن‌ها تا حدودی توان مقابله با موشک‌های پیشرفته را دارا هستند. که با توجه به تجاوز نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، و جنگ ۳۳ روزه رژیم صهیونیستی و حزب‌الله لبنان در سال ۲۰۰۶، ‌ حفاظت این تانک‌ها نیز در مقابل موشک‌های ضد زره امروزی جای تردید دارد.

رویارویی ضد زره‌ها در جنگ چهارم اعراب و رژیم صهیونیستی

 

جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۷۳ موسوم به نبرد یوم کیپور نخستین کاربرد قابل توجه موشک ضدتانک در صحنه نبرد بود. در روزهای ابتدایی این جنگ، ‌ نیروهای مصری با تشکیل گروه‌های شکارچی تانک که به موشک‌های «مالیوتکا»، مین‌ها و راکت‌اندازهای «آرپی‌جی-۷» بودند، خسارت‌های سنگینی را به یگان‌های زرهی رژیم صهیونیستی وارد کردند.

 

اما در ادامه این نبرد، با تجهیز رژیم صهیونیستی به موشک‌های ضد زره «تاو» توسط آمریکا، با وجود برتری چند برابر نیروهای زرهی مصر، شرایط به نفع رژیم صهیونیستی تغییر یافت.

موشک‌های ضد زره در دوران دفاع مقدس

 

نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در دوران دفاع مقدس برای شکار تانک‌های رژیم بعث عرق، به‌جز RPG7 موشک‌های هدایت‌شونده‌ نیز در اختیار داشتند. در ادامه به چهار موشکی که در جنگ تحمیلی مورد استفاده قرار می‌گرفت، می‌پردازیم.

سامانه موشکی «دراگون»

 

در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ و به موازات طراحی موشک «تاو» که یک موشک ضد زره سنگین است، ارتش آمریکا برنامه طراحی «جنگ‌افزار تهاجمی ضد تانک متوسط» را شروع کرد که سبک و قابل حمل توسط نفر باشد. دراگون یک‌سال پس از انعقاد قرارداد با شرکت مک‌دانل‌ـ‌داگلاس، با کد اف‌جی‌ام‌ـ ۷۷ تولید شد.

 

سامانه پرتابگر موشک‌ هدایت‌شونده دراگون
 

«دراگون» نخستین موشک آمریکایی هدایت‌شونده ضد تانک قابل حمل توسط نفر و دوش‌پرتاب است که دارای هدایت سیمی به خط دید نیمه‌خودکار است. به این معنی که سیگنال‌های کنترل و هدایت موشک، از طریق یک سیم ظریف به موشک فرستاده می‌شود. پس از شلیک، تیرانداز باید تا لحظه برخورد موشک به هدف، علامت «+» را روی هدف نگه دارد.

 

این موشک از دقت بالایی در هدف قرار دادن اهداف ثابت و متحرک برخوردار است، و توانایی بالایی در نابودسازی خودروهای زرهی، سنگرهای مستحکم، مواضع توپخانه‌ای بتونی و سایر اهداف مستحکم را داراست. برد این موشک نیز بین ۶۵ تا ۱۰۰۰ متر است. که بیشینه برد را در ۱۱. ۲ ثانیه طی می‌کند.

 

در دوران دفاع مقدس به نظر می‌رسد اولین بار توسط نیروهای ایرانی علیه نیروهای بعثی استفاده شد. تعداد معدودی از این موشک‌ها، پیش از انقلاب توسط ارتش خریداری شده بود و در دوران دفاع مقدس، توسط ارتش و سپاه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

 

گردان نهم سپاه تهران که مجهز به سامانه دراگون هستند

 

با توجه به ارزش موشک‌های دوش‌پرتاب برای واحدهای پر تحرک زمینی، پس از جنگ تحمیلی، موشک «صاعقه» بر مبنای موشک دراگون ساخته شد. نوع نفوذگر آن نیز با نام «صاعقه-۲» برای مواجهه بازره‌های واکنش دهنده ارائه شد.

سامانه موشکی «تاو»

 

سامانه موشکی تاو، نخستین سامانه موشکی ضد زره آمریکاست که طراحی عالی آن موجب شده هنوز پس از سال‌ها، گونه‌های بهبود یافتهٔ آن، به‌عنوان یک سامانه ضد زره کارآمد شناخته شود. این موشک به‌عنوان گسترده‌ترین و شناخته‌شده‌ترین موشک ضد زره در عرصه جهانی است که بیش از ۶۰۰ هزار فروند آن طی ۴۰ سال گذشته برای بیش از ۴۰ نیروی نظامی مختلف تولید شده است. طی ۱۲ هزار آزمایش از دههٔ ۷۰ تاکنون، ضریب اطمینان برخورد آن به هدف، ۹۳ درصد گزارش شده است.

 

موشک انداز تاو

 

«تاو» سامانه موشکی ضد زره سنگینی است که افزون بر قابلیت نصب زمین‌پایه، توانایی شلیک از انواع خودروهای رزمی و زرهی و نیز بالگردها را داراست. موشک تاو می‌تواند پناهگاه‌های تجمع نیرو، سنگرهای بتونی بسیار محکم و مواضع توپخانه‌ای دشمن را که در برد موشک قرار دارند، مورد هدف قرار دهد.

 

این موشک را باید اصلی‌ترین سلاح ضد زره ایران را دانست که علاوه بر قابلیت شلیک از بالگردهای کبرا، از پرتابگرهای ثابت زمینی، خودروهای جیپ و برخی نفربرها هم شلیک می‌شدند.

 

موشک‌انداز تاو

 

نمونه بومی موشک تاو، «توفان» نامیده می‌شود که در برخی مشخصه‌ها، تفاوت‌های اندکی با نمونه اصلی دارد. تاکنون ۵ نسل از این موشک در داخل ایران طراحی و تولید شده است.

سامانه موشکی «مالیوتکا»

 

معروف‌ترین موشک هدایت‌شونده ضد زره نسل نخست روسیه موسوم به «مالیوتکا» در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی، طراحی و تولید شد. طراحی این موشک باعث شد تعداد زیادی از ارتش‌های جهان آن را به‌کار گرفته و هنوز با تغییرات و بهینه‌سازی صورت گرفته روی آن، موشکی عملیاتی و به نسبت کارآمد است.

 

موشک مالیوتکا
 

«مالیوتکا» از روی سکوی ریلی شلیک می‌شود و گونه‌های اولیه آن دارای روش هدایت «فرمان به خط دید دستی» است و آن را می‌توان نخستین موشک ضد زره «قابل حمل توسط نفر» روسیه برشمرد. این ویژگی از بسته‌بندی چمدانی این موشک ناشی می‌شود که افزون بر نگهداری، در هنگام شلیک نقش پایه و موشک‌انداز را نیز ایفا می‌کند.

 

یکی از ویژگی‌های این موشک، در جدا شدن موقعیت شلیک موشک و تیرانداز از یک دیگر است؛ که تیرانداز می‌تواند در فاصله سه‌متری موشک قرار گیرد. این موضوع موجب افزایش امنیت جانی تیرانداز می‌شود.
موشک مالیوتکا با کمک دسته کنترلی (مشابه دسته بازی‌های رایانه‌ای) به طرف هدف هدایت می‌شود. این روش هدایت، به مهارت بالای تیرانداز نیازمند است.

 

این موشک در گونه‌های مختلفی همچون مالیوتکا بی و سی و مالیوتکا ۲ طراحی و ساخته شده است. کشورهای مختلفی همچون چین، کره شمالی، تایوان، یوگسلاوی سابق و اسلونی نیز گونه‌های مختلف این موشک را ارتقا داده و به‌کار گرفته‌اند.

 

موشک مالیوتکا

 

پس از آغاز جنگ تحمیلی یک موشک مالیوتکا که عراقی‌ها استفاده زیادی از آن در جنگ می‌کردند به تسلیحات نیروهای ایران اضافه شد. این موشک از تاو سبک‌تر بود، برد و جرم کمتری داشت و البته هدایت آن غیر خودکار بود؛ یعنی کاربر باید هم موشک و هم تغییرات هدف را در آن واحد مد نظر قرار می‌داد از این‌رو هدایت آن سخت‌تر بود.

 

پس از جنگ تحمیلی، جمهوری اسلامی ایران نیز نمونه‌هایی از این موشک را با نام رعد تولید کرده است. گونه بهبود یافته رعدـ‌تی به سرجنگی دومرحله‌ای و پیکربندی تغییر یافته مجهز است.

سامانه موشکی «میلان»

 

میلان، دومین سامانه موشک ضد زره شناخته‌شده جهان و محصول مشترک فرانسه و آلمان است. این موشک قابل حمل توسط نفر که به عنوان نخستیم محصول موشکی ضد زره فرانسه شناخته می‌شود، از هدایت سیمی فرمان به خط دید نیمه‌خودکار برخوردار است.

 

سامانه موشکی میلان

 

این موشک در طراحی اولیه برای حمل توسط پیاده نظام در نظر گرفته شده بود، اما نمونه‌های بعدی آن، روی خودروهای زرهی و غیر زرهی تیز مستقر می‌شود. تاکنون پنج‌گونه از این موشک تولید شده که عبارت‌اند از میلان پایه، میلان ۲، میلان ۲ تی، میلان ۳ و میلان ای‌آر. هم‌اکنون بیش از ۴۱ کشور جهان این سامانه موشکی را در اختیار دارند.

 

«میلان» از هدایت فرمان به خط دید نیمه‌خودکار استفاده می‌کند. زمانی که پرتاب می‌شود، چهار بالک انتهایی باز می‌شود که باعث حرکت دورانی موشک حول محور افقی و تثبیت در حین پرواز می‌شود.

 

در دوران دفاع مقدس تعداد اندکی از سامانه‌های ضد زرهی که در اختیار رژیم بعث عراق بود مانند سامانه موشکی فرانسوی «میلان» نیز به دست رزمندگان اسلام افتاد؛ هر چند که به دلیل تعداد اندک قابل اتکا نبودند.

 

امروز نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با ارتقای گونه‌های مختلف موشک‌های هدایت‌شونده ضد زره و همچنین طراحی و تولید انواع این موشک‌ها، گام بلندی در این راستا برداشته‌اند. تولید موشک‌های توفان، رعد، صاعقه، توسن، تندر و دهلاویه و... موید دست برتر جمهوری اسلامی در نبردهای احتمالی آینده است که پرداختن به هریک از این موشک‌ها مجال دیگری را می‌طلبد.